آثار علم و حکمت از منظر قرآن و نهج البلاغه

علم و حکمت از باارزش ترین هدایا و الطاف خداوندی به انسان است. در بسیاری از کتب، علم و حکمت به صورت مترادف ذکر شده اند لکن، با اینکه این دو واژه هر دو به یک نوع آگاهی و معرفت اشاره دارند، در عین حال متفاوت اند. البته، حکمتی که در فلسفه مطرح است با آن که در قرآن و روایات به آن اشاره شده، یکی نیست و این دو فقط مشترک لفظی اند. اما در عین حال شباهتهایی نیز با هم دارند. مطابق آیات قرآن و سخنان امام علی?، حواس پنجگانه، عقل و قلب از مهمترین ابزارهای شناخت اند. و اهمّ منابع تحصیل علم و حکمت عبارتند از، خداوند متعال، پیامبران و اولیاء الهی، آیات آفاقی و انفسی، و... . علاوه بر اینها، دستیابی به علم و حکمت نیازمند پیمودن مقدمات و راههایی می باشد؛ مانند، تفکر نمودن، تقوا و نیکوکاری، صبر در راه تعلیم، گوش دادن و... که هر کدام از اینها در دستیابی به علم یا حکمت متفاوت اند. در قرآن و نهج البلاغه از عواملی همچون عناد و لجاجت، کفر، نفاق و دورویی، آرزوهای دور و دراز و ... به عنوان موانع دستیابی به علم و حکمت یاد شده است. در بین اینها، موانعی همچون کفر و نفاق بیشتر مانع تحصیل حکمت به شمار می روند تا علم، زیرا حکمت در قلب کافر و یا منافق ماندگار نمی شود. در مقابل عواملی چون، عمل نکردن، هوا و هوس، دنیا پرستی، غرور علمی، گناهان و رذایل اخلاقی، و ... از مهمترین آفات علم و حکمت به شمار می روند. سرانجام اینکه، با مطالعه آیات گرانقدر قرآن کریم و سخنان گهر بار امام علی? می توان به برخی از ارزشمندترین آثار علم و حکمت پی برد. این آثار مربوط به جنبه های مختلف زندگی از جمله، اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی است. علم و حکمت در برخی از این آثار مشترک اند. حکمت بیشتر از علم بر اخلاق و مکارم اخلاقی تأکید دارد. با اینکه آثار اعتقادی علم بیشتر از حکمت است، اما این امر نمی تواند دلیل بر این باشد که علم بیشتر از حکمت بر اعتقاد آدمی اثر می گذارد زیرا حکیم قبل از تحصیل حکمت به ایمان دست می یابد سپس حکمت، درجات ایمان وی را عالی تر می گرداند. به همین دلیل است که برای حکمت نمی توان اثر سوئی تصور نمود بر خلاف علم که دارای آثار سوئی نیز می باشد.